Maatregelenboek IJsselmeergebied

Wat zijn de meest innovatieve en kansrijke maatregelen voor het robuust en flexibel maken van het IJsselmeergebied? Het antwoord op deze vraag is vastgelegd in een beeldend Maatregelenboek IJsselmeergebied, gemaakt door BVR, Infram en CSO. BVR stond borg voor de ruimtelijke aspecten, de verbeelding en de lay-out van het product. Het Maatregelenboek is opgesteld in opdracht van het Deltaprogramma IJsselmeergebied als inspiratieboek en naslagwerk voor de strategieontwikkeling van het IJsselmeergebied.

Met het nationale Deltaprogramma bereidt Nederland zich voor op de gevolgen van klimaatverandering. Het garanderen van de veiligheid en een toereikende zoetwatervoorraad zijn de centrale opgaven die in negen deelprogramma’s worden uitgewerkt. Voor het deelprogramma IJsselmeergebied (DPIJ) is de vraag welk waterpeil(beheer) in de toekomst kan bijdragen aan een duurzaam vitaal en veilig gebied.

Het DPIJ had behoefte aan een overzicht van maatregelen die het gebied kunnen verrijken. Het Maatregelenboek laat zien dat ogenschijnlijk technische maatregelen talrijke maatschappelijke kansen kunnen opleveren. Technische maatregelen zijn verrijkt, gekoppeld aan andere gebiedsdoelstellingen en illustratief verbeeld. In 2012 worden de maatregelen binnen het deltaprogramma gekoppeld aan integrale strategieën voor het IJsselmeergebied.

BVR verzamelde ongeveer 80 maatregelen die bekend zijn uit de literatuur of door experts zijn aangeleverd. Hieruit zijn 17 kansrijke maatregelen geselecteerd, geordend in vijf categorieën:

Flexibel en Slim: Maatregelen in de categorie flexibel en slim zijn procesinnovaties. Het gaat om andere, slimmere manieren van samenwerken of nieuwe \ soorten regelgeving.
Adaptieve Kustzone: De maatregelen in de categorie adaptieve kustzone zijn gelokaliseerd op en rond de waterkering. De verbreding van de smalle waterkerende lijn (veelal de dijk) naar een zone met vooroevers en achteroevers staat centraal. Soms kan deze flexibele zone kilometers breed zijn, soms gaat het om een kleine aanpassing van het dijktalud. In alle gevallen is het streven een bredere en zachtere kust die robuust is en soms zelfs in beperkte mate golfoverslag kan doorstaan.
Robuuste Waterstad: In deze categorie vallen de maatregelen die nodig zijn om stedelijke gebieden te beschermen of aan te passen op peilveranderingen. Het gaat om de historische Zuiderzeestadjes, maar ook om buitendijkse bouwplannen zoals in Almere. Het waterbestendig bouwen kent vele uitingen, waarvan er al enkele zijn gerealiseerd in Nederland en het buitenland.
Waterbuffer: In deze categorie vallen de maatregelen die binnendijks zijn te nemen om kweloverlast of droogte op te vangen. Waterbuffers kunnen worden ingericht in het bestaande watersysteem door relatief geringe aanpassingen in dit systeem. Wanneer er grote gebieden onder water worden gezet spreken we van nieuwe randmeren.
Zuiderzeewerken 2.0: De nieuwe Zuiderzeewerken zijn de grootschalige waterbouwkundige maatregelen in de traditie van de deltawerken. Het is eigentijdse ingenieurskunde, waarbij de modernste technieken worden gecombineerd tot robuuste en natuurlijke waterkeringen.

Per categorie zijn de meest inspirerende maatregelen uitgewerkt in paspoorten met kaarten en visualisaties. De meekoppelende kansen voor bijvoorbeeld recreatie, natuurontwikkeling of woningbouw zijn expliciet in kaart gebracht. Per maatregel is een kaartje opgenomen waarin de meest voor de hand liggende locaties staan waar de maatregel toepasbaar is. Met zes korte statements in elk paspoort worden zowel de belangrijkste aspecten van de maatregel als de voor- en nadelen en kansen benoemd:

de opgave waar de maatregel op inspeelt: waterveiligheid en/of zoetwatervoorziening;
de belangrijkste voor- en nadelen;
kansen die een maatregel biedt op andere terreinen;
de wijze waarop de maatregel bijdraagt aan de flexibiliteit van het systeem/mogelijk om mee te groeien met ontwikkelingen;
transities die nodig zijn in denken/regelgeving/kennis om een maatregel mogelijk te maken;
de haalbaarheid op korte of lange termijn.

Per categorie is een aantal losse ideeën opgenomen. Het gaat om technische innovaties of visionaire ideeën of plannen die nog niet goed zijn onderzocht, maar wel uitnodigen tot nadere uitwerking in het Deltaprogramma.

Samen met INFRAM en CSO werkte BVR in twaalf weken, van september tot medio november 2011 aan het Maatregelenboek voor het IJsselmeergebied. Circa twintig experts op het gebied van waterbouw, stedenbouw & landschapsarchitectuur, landbouw, waterbeheer, cultuurhistorie en diverse gebiedsdeskundigen hebben meegewerkt aan het identificeren van de meest vernieuwende technieken, van digitale waarschuwingssystemen en apps via superdijken, achteroevers tot Zuiderzeewerken 2.0. Op 4 oktober 2011 is met hen een inspiratieatelier gehouden, waarin een aantal maatregelen verder is doorgedacht, verrijkt en getest. Tussentijdse resultaten werden getest bij deze expertgroep. Het inspiratieatelier werd voorbereid tijdens een proefatelier waar de opdrachtgever en de projectgroep samen een ‘generale repetitie’ deden. Om van 80 mogelijke maatregelen naar de 17 uitgewerkte te komen is vooral gewerkt met expert judgement. Alleen maatregelen die bijdragen aan een flexibeler peilbeheer zijn opgenomen.